Een welkom alternatief voor het knellende korset

Net als veel andere producten is de uitvinding van de bustehouder, kortweg beha of BH genoemd, eigenlijk in meerdere fasen verlopen. In grote lijnen was het kledingstuk echter nog net voor de Eerste Wereldoorlog een feit. Degenen die daarbij een belangrijke rol speelden waren de Française Herminie Cadolle, de Amerikaanse Mary Phelps Jacob en de Franse modeontwerper Paul Poiret. Daarmee kwam er eindelijk een geduchte concurrent voor de vreselijke korsetten die vrouwen letterlijk de adem benamen.

Manuel Orazi - Advertentie voor Job vloeipapiertjes. Toont Mata Hari, een van de belangrijkste popularisatoren van de beha, in een luxe exemplaar. Dergelijke gedecoreerde behatopjes werden haar handelsmerk.

De beproevingen van het 19de-eeuwse korset

Tot aan de vooravond van de 20ste eeuw droegen vrouwen, en dan met name die uit de betere klassen, al eeuwenlang korsetten. Een korset is een lijfje aan één stuk dat bedoeld is om borsten, buik en billen van de vrouw ondersteuning te geven. Vaak echter werden ze ook gebruikt om figuurcorrecties uit te voeren op het lichaam. Gedurende de 19de eeuw liep dat helemaal uit de hand. In de tweede helft van de eeuw ontstonden de beruchte wespentaillekorsetten.  Dat waren korsetten die erop gericht waren om de taille van de vrouw zo ver mogelijk in te snoeren, opdat ze een bijzonder afgetekend zandloperfiguur kreeg. Het zandloperfiguur werd (en wordt nog steeds) gezien als het meest ideale vrouwenpostuur.

Deze korsetten waren niet allemaal hetzelfde, want door de jaren heen kwamen er verschillende modellen. Wat ze echter allemaal gemeen hadden was dat ze het middenrif dusdanig insnoerden dat dit een gezondheidsramp voor de draagsters betekende. De fysieke klachten waren eindeloos en behelsden onder meer galzucht, zenuwziektes en allerlei problemen met de spijsvertering of de ademhaling. Ook vergroeide het lichaam onder de constante druk. Het dus helemaal geen wonder dat vrouwen die een dergelijk kledingstuk droegen aan de lopende band flauwvielen of het benauwd hadden.

Daarom zouden tegenstanders van het korset zich gaan richten op het vinden van nieuwe oplossingen die het middenrif vrij lieten.

Vrouw in extreem 19de-eeuws wespentaillekorset, geaccentueerd door de jurk, zittend op een bankje. Maker en datum onbekend.

Herminie Cadolle en ‘Le Bienêtre’

De eerste persoon die een belangrijke stap zou zetten in de richting van de beha, was de Française Herminie Cadolle (1845-1926). Zij kwam met iets dat je een tweedelig korset zou kunnen noemen, maar waar toch een bovenstuk bijhoorde dat al veel leek op een beha. 

Herminie Cadolle was een Parijse vrouw van goede komaf en dus gewend een korset conform de laatste mode te dragen. Ze sympathiseerde echter met de Parijse Commune in 1871. Nadat deze bloedig was neergeslagen, moest ze ijlings het land ontvluchten om zich het vege lijf te redden. Ze besloot af te reizen naar Argentinië. Gedurende de lange reis begon ze echter steeds meer last te krijgen van het knellende korset dat haar bewegingsvrijheid en ademhaling belemmerde. Toen ze er echt genoeg van had, knipte ze het ding in twee delen.

Daarna ontwierp ze een nieuw exemplaar. Dit bestond uit een corselet, een rijglijfje, en een soutien-gorge  (aanvankelijk corselet-gorge genoemd), een boezemsteun met schouderbandjes. Dit was nog steeds meer lingerie dan de hedendaagse vrouw gewend is, maar het middenrif van de vrouw was vrij. De soutien-gorge was bovendien duidelijk een eerste soort van beha. In Frankrijk wordt deze term dan ook nog steeds voor een beha gebruikt. 

In 1887 opende Herminie een lingeriewinkel in Buenos Aires, waar ze onder meer haar nieuwe vinding verkocht.  Dit verliep bijzonder succesvol. In 1889 keerde ze terug naar Parijs waar ze patent aanvroeg onder de naam Le Bien-Être (het welbehagen). Nog datzelfde jaar presenteerde ze haar lingerie op de wereldtentoonstelling in Parijs en in 1899 kreeg ze het patent toegewezen.

Rond die tijd kwam er ook een nieuw materiaal op de markt dat hevearubber heet. Dat kon je gebruiken om textiel elastisch mee te maken. Cadolle liet zich hier meteen over informeren en verbeterde er de bienêtre drastisch mee.

In de jaren die volgde maakte ze school. Op de wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 werden een hele serie corselets en soutien-gorges gepresenteerd, waaronder ook weer nieuwe modellen van Cadolle. Er was op dat moment een tropisch warme zomer gaande, waardoor veel dames zich meteen voelden aangetrokken tot de nieuwe lingerie.

Hierna verbleef Herminie nog enige tijd in Zuid-Amerika, maar in 1910 vestigde ze zich definitief in Parijs, waar ze een exclusief lingeriehuis opstartte. Ze werd er de ontwerpster voor beroemde dames als prinsessen, actrices en danseressen. Zo naaide ze bijvoorbeeld een beha met geheime binnenzakjes voor Mata Hari, een van de eerste grote aanhangsters en popularisatoren van de beha. Tegenwoordig bestaat het huis Cadolle nog steeds, wordt het geleid door een achterkleindochter van Herminie en wordt de clientèle nog altijd gevormd door wereldberoemde vrouwen.

Paul Iribe -Jurken van Paul Poiret. 1908. De verhoogde taille is goed zichtbaar.

Paul Poiret en de bevrijding van de vrouw

Tussen 1906 en 1908 begon de Parijse modeontwerper Paul Poiret zich af te zetten tegen de heersende mode. Die bestond uit de zogeheten S-lijn die sterk verbonden was met de Art Nouveau kunststroming. Hierbinnen was een ronde sinuslijn erg geliefd. Nu diende zelfs het vrouwenlichaam de vorm van de S te maken en dat alles inclusief een zandloperfiguur met wespentaille. Om dat voor elkaar te krijgen werd het zogeheten droit-devant korset ontworpen, dat het lichaam in een zeer onnatuurlijke positie drong.

Paul Poiret was de eerste ontwerper die daar korte metten mee maakte. Hij verhoogde de taille van zijn jurken een stuk, zodat deze voortaan recht naar beneden vloeiden. Daarna schafte hij het korset af.

Poiret zal ongetwijfeld bekend zijn geweest met de bienêtre. Toch ontwierp hij een eigen alternatief voor het korset. Dat werd een zachte gordel van rubber met daarbij een losse beha; een oplossing die ergens tussen de bienêtre met extra corselet en de losse beha inzit.

Poiret riep zichzelf uit tot 'Bevrijder van de Vrouw’, wat aansloeg bij veel Parijse dames. Vanaf 1908 is het definitief gedaan met de S-lijn en breekt de eeuw van Poiret in de mode aan.

Lees hier meer over art nouveau mode tussen 1902 en 1908, de S-lijn en Paul Poiret. 

Mary Phelps Jacob en de brassière

De Amerikaanse Mary Phelps Jacob (1891-1970) bevond zich aanvankelijk ver van de Parijse modewereld. Toch zou zij tenslotte de losse beha uitvinden. Net als Cadolle was ze een beterbedeelde dame die genoeg had van de beperkingen van het korset. Of ze bekend was met de bienêtre is niet duidelijk. In ieder geval ging ze in 1907 samen met haar Franse dienstmeisje aan de slag om iets beters te bedenken. De twee vrouwen fabriceerden een nieuw soort kledingstuk uit twee zakdoeken en een stel linten.  Er kwam nu geen corselet meer aan te pas. De eerste enkelvoudige BH was geboren.

Dat was ongeveer tegelijkertijd met het alternatief van Poiret. Het zou echter wat langer duren voordat de wereld er kennis van nam.  

In 1913 kwam deze beha op de markt. In 1914 kreeg Mary Jacobs het patent toegewezen onder de benaming brassière. Meteen hierop kocht Warner Brothers Corset Company het product van haar voor $1500. Het werd een doorslaand succes. Zo doorslaand dat het na de brassière al snel patentaanvragen regende voor nieuwe, net iets andere typen bustehouders, net zoals het korset altijd een dankbaar onderwerp was geweest voor uitvinders.

Begin jaren '20 zou Mary zich overigens Caresse Crosby gaan noemen, een naam die ze aannam na haar tweede huwelijk met Harry Crosby. Met hem vertrok ze alsnog naar Parijs. Daar begonnen ze een uitgeverij voor de zogeheten lost generation van in Parijs verblijvende auteurs als Ernest Hemingway en Henry Miller, waarvan er velen uiteindelijk beroemd zouden worden. Haar eigen leven zou vol raken met high society drama. 

Bronnen

• Grauls, M. - 'De uitvinders van het dagelijks leven.' Leuven 2000
• Beurden, L. van - 'Mode in de 20ste eeuw.' Nijmegen 1995
• Vries, L. de - 'De dolle entree van automobiel en velocipee.' Bussum 1983
• InfoNu (www.infonu.nl) - 'Hoe is de BH uitgevonden.' (8-5-2012)
• Wikipedia (nl. wikipedia.org) - 'Beha'. (8-5-2012)
• Wikipedia (en.wikipedia.org) - 'Caresse Crosby' (16-5-2019)

Afbeeldingen

• Mary Phelps Jacob: http://www.phelpsfamilyhistory.com/bios/mary_phelps_jacob.asp

NB: Op het internet wordt deze foto ook vaak weggezet als een foto van Herminie Cadolle. Andere foto's van Mary Phelps Jacob laten echter geen twijfel dat het om dezelfde vrouw gaat. Van Cadolle zijn nergens andere foto's te vinden.

• Overigen: Wikimedia Commons (commons.wikimedia.org)