Meerdere uitvinders van het hetzelfde apparaat

De uitvinding van de telefoon is een verhaal vol tegenstrevers. Het was een apparaat waarvan de uitvinding in de lucht hing, met als gevolg dat velen zich hoopvol op het ontwerp ervan stortten. Tenslotte zouden er vier prinsen overblijven, die in principe allemaal tot koning gekroond konden of kunnen worden. Hun namen waren Philipp Reis, Antonio Meucci, Elisha Gray en natuurlijk Alexander Bell, degene die tenslotte officieel de boeken in zou gaan als 'uitvinder van de telefoon'. Desondanks vonden ook de andere genoemden een telefoon uit.  Hoe dat precies in elkaar steekt valt niet in een paar woorden uit te leggen. Hieronder volgt daarom een overzicht van de ontstaansgeschiedenis van de telefoon.

Max Schüler - Jonge vrouw aan de telefoon. 1912

De telegraaf als inspiratiebron voor de telefoon

Halverwege de jaren '30 van de 19de eeuw komt de elektrische telegraaf op de markt (net als de telefoon was dit een apparaat met meerdere vaders). Dat was een markante gebeurtenis want dit was het eerste elektrische apparaat uit ooit dat goed werkte en in grote getale over de wereld werd verspreid.

Door de telegraaf veranderde de wereld dan ook aanzienlijk. Voorheen moesten berichten over grote afstanden worden bezorgd door bodes, die daarvoor een zeker aantal paarden moesten afraggen. Kortom, een kostbare en tijrovende aangelegenheid. Dat was nu volstrekt anders. Het versturen van telegrammen kon in een handomdraai en was relatief gezien spotgoedkoop. De wereld werd er een heel stuk kleiner door. Niet alleen direct, maar ook indirect via kranten die voortaan heel gemakkelijk het laatste nieuws konden brengen. De telegraaf werd logischerwijs een doorslaand commercieel succes.

Het principe achter de telegraaf sprak bovendien sterk tot de verbeelding: het gebruiken van elektriciteit om geluid de wereld over te sturen. Dat daar nog veel meer uit te halen viel, voelden velen aan hun water. Daarbij lag het voor de hand na te denken over de mogelijkheid om in plaats van morsecode gesproken woord te versturen via dezelfde elektrische draden.

Vandaar dat al snel na de introductie van de telegraaf uitvinders na gingen denken over hoe deze 'sprekende telegraaf' te realiseren. Toch zou het door omstandigheden nog veertig jaar duren voordat er een eerste patent werd afgegeven op de telefoon.

Samuel Calvert - Plaatsing van de eerste telegraafmast van de Overland Telegraph Line naar Carpentaria in North-West Queensland, Australië. 1870. Houtsnede.

Een roerige wereld

Het midden van de 19de eeuw was een periode vol crisis, onrust en politieke instabiliteit, met als absolute dieptepunt de Amerikaanse Burgeroorlog tussen 1861 en 1865. Deze situatie verlamde de financiële wereld, met name in de Verenigde Staten. En dat was nu net het land waar de meeste investeringen werden gedaan in moderne technologie. Toen dat kwam te vervallen stokte de technologische ontwikkeling, met name die van elektrische producten. Door de Burgeroorlog was ook de verdere verspreiding van elektriciteit tot een halt gekomen. 

De telefoon was wellicht het meest in het oog lopende slachtoffer van deze situatie. Vooral in het verhaal van uitvinder Antonio Meucci, die technisch gezien al vroeg op het juiste spoor zat, speelt het onvermogen om investeerders te krijgen een belangrijke rol.

Familiebanden zorgen voor een doorbraak

Uiteindelijk was het Alexander Bell die in 1876 de ban wist te breken. Dat kwam door de toevallige omstandigheid dat zijn aanstaande schoonvader, Gardiner Hubbard, een vermogende investeerder was. Die zag Bell niet meteen zitten, maar tenslotte ging Hubbard overstag en financierde de uitvinding en het op de markt zetten van het apparaat.

Toen de telefoon vervolgens een groot succes werd, werd het vinden van investeerders ook voor andere uitvinders makkelijker. Tegelijkertijd leefde de interesse voor het vinden van toepassingen voor elektriciteit helemaal op.

Toch is Bell niet de enige die aanspraak kan maken op de titel 'uitvinder van de telefoon' . Om verschillende redenen komen ook drie andere heren in aanmerking. Hieronder volgt een korte toelichting per persoon. Kijk voor meer uitgebreide informatie in het bijbehorende artikel.

V.l.n.r.: Philipp Reis +/- 1874, Antonio Meucci (portret L. Alman), Alexander Graham Bell 1904 en Elisha Gray in 1878.

Philipp Reis

Johann Philipp Reis (1834-1874) was een Duitse leraar natuurkunde en de eerste persoon die de wereld kennis liet maken met het concept achter telefonie. In 1861 demonstreerde hij een labopstelling van een telefoon waarmee mensen met elkaar konden praten. Later zou hij nog een tiental verbeterde versies maken. Reis zag er lange tijd echter alleen een wetenschappelijke curiositeit in, zodat het, mede ook door zijn vroege dood, hierbij is gebleven. Hij zou nooit een praktisch, goed werkend apparaat voor consumenten maken en hij zou ook nooit een patent krijgen. Zijn apparaat werd echter wel overgenomen door universiteiten, die het gebruikten bij hun natuurkundeonderwijs.

Bell is ooit beïnvloed geraakt door dit toestel van Reis, maar of dat voor Meucci en Gray ook gold is niet duidelijk. Lees hier uitgebreid hoe Philipp Reis een telefoon uitvond zonder het zelf te beseffen. 

Antonio Meucci

De Italiaanse immigrant Antonio Meucci (1808-1889) had een moeilijk leven in de VS. Hij was arm, kende nauwelijks Engels en was de vleesgeworden goedgelovigheid. Vroeger dan Reis, in de jaren '50 al, had hij een telefonisch systeem bedacht. Hij heeft dit ooit ook gedemonstreerd, maar niemand zag er wat in.

Na veel tegenslag kwam Meucci pas begin jaren '70 met een nieuwe, betere poging om een patent en investeerders te krijgen. Uiteindelijk mislukte het echter opnieuw, omdat de naïeve Meucci zich inliet met onbetrouwbare zakenpartners.

Toch zien tegenwoordig veel mensen Meucci als geestelijk vader van de telefoon. Zonder al diens tegenslag en ongelukkige keuzes had Bell het patent wel kunnen vergeten.

Zweedse telefoon uit 1896.

Alexander Graham Bell

Alexander Graham Bell (1847-1922) was een spraakleraar voor doven en slechthorenden en als zodanig begreep hij veel van spraak en geluid. In 1876 was hij uiteindelijk degene die het patent op de telefoon verwierf. Dat kwam met name doordat hij als eerste een bruikbaar en werkend apparaat ontwierp. Bovendien werd deze telefoon succesvol op de markt gebracht.

Er zitten echter twijfelachtige kanten aan het gedrag van Bell en zijn schoonvader Hubbard. Zij zouden het ontwerp hebben gestolen van concurrenten als Meucci en/of Gray. Het is nooit afdoende bewezen. Integendeel, Bell heeft uitgebreide aantekeningen nagelaten waarin hij omschrijft hoe hij tot zijn uitvinding is gekomen. Daarom beschouwen de meeste historici en wetenschappers Alexander Graham Bell nog steeds als, laten we zeggen, de belangrijkste uitvinder van de telefoon.

Elisha Gray

Elisha Gray (1835-1901) was een elektrisch ingenieur en uitvinder en lag al een tijdje met Bell in de slag om uitvindingen betreffende de 'sprekende telegraaf'. Hij kwam dicht in de buurt en vroeg op dezelfde dag als Bell patent aan.

Hij liet zich echter beetnemen door advocaten, waaronder zijn eigen advocaat, en liep waarschijnlijk daardoor het patent mis. Het moet echter worden gezegd dat Gray nooit een werkend exemplaar van de telefoon heeft geproduceerd.

Toch voerde hij talloze rechtszaken met Bell over het patent. Dat valt enigszins te begrijpen als je ziet hoeveel bepaalde onderdelen van Grays tekeningen leken op die van Bell en je de schimmige praktijken van advocaten en een medewerker van het patentbureau bekijkt. Uiteindelijk zou het niet maken van een werkend model hem al zijn zaken doen verliezen. Als mede-uitvinder van de telefoon mag Elisha Gray echter zeker tellen.

Zeshonderd rechtszaken

Alles bij elkaar zou Alexander Graham Bell meer dan zeshonderd rechtszaken over zijn patent moeten uitvechten. Tijdens die rechtszaken zijn wel dingen naar boven gekomen die niet helemaal klopten, maar toch heeft hij alle zaken gewonnen. In het artikel over het patent van de telefoon wordt niettemin dieper ingegaan op de vraag of het patent van Bell nu wel of niet historisch houdbaar is.

Wie is de ware uitvinder?

Wie is er nu de enige echte uitvinder van de telefoon? De realiteit is dat dit moeilijk te zeggen valt. Er waren meerdere mensen die ongeveer tegelijkertijd de telefoon hebben uitgevonden. Daarbij zitten alleen Reis en Bell in elkaars verlengde. De andere twee zijn geheel zelfstandig tot een ontwerp gekomen. Hoe ingewikkeld dat ook is, alle vier deze personen dienen genoemd te worden in het kader van de uitvinding van de telefoon.

Officieel geldt Alexander Bell nog altijd als de belangrijkste onder de uitvinders van de telefoon. Echter iedereen die de verhalen op deze site leest, kan voor zichzelf een keuze maken. Datgene dat bovendien opvalt is dat alle vier de uitvinders een interessant levensverhaal hebben. Een saaie keus is dus niet mogelijk.

Advertentie uit de Panorama van December 1913 voor een Nederlandse telefoon. 

Bronnen

• Grauls M. - ' De uitvinders van het dagelijks leven.' Leuven 2000
• Bodanis D. - ' Het elektrisch universum: een geschiedenis van de elektriciteit.' 2005 
• Meidenbauer J. (red.) - ' Het grote boek van uitvindingen en ontdekkingen.'
• Bellis M. - Inventors.about.com - ' Antonio Meucci'/ ' Elisha Gray'.
• www.engineersaustralia.org.au/queensland-division/antonio-meucci.
• Wikipedia (nl.wikipedia.org) - 'Telefonie 19de eeuw'/ 'Alexander Graham Bell'/ 'Antonio Meucci'/ ' Elisha Gray'.
• Wikipedia (en.wikipedia.org) - 'Elisha Grey and Alexander Bell telephone controversy'. Grotendeels gebaseerd op: Evenson A. E. - 'The Telephone Patent Conspiracy of 1876: The Elisha Grey - Alexander Bell Controversy.' North Carolina 2000

Afbeeldingen

• Britse wandtelefoon: Wikimedia Commons/ The telephone system of the British post office. A practical handbook (1901)
• Wikimedia Commons (commons.wikimedia.org)