De missie van George Eastman: fotografie voor iedereen

De naam George Eastman zou onlosmakelijk verbonden raken met de geschiedenis van de fotografie. Hij richtte het bedrijf Kodak op en vormde de fotografie om van een zuiver professionele aangelegenheid tot iets dat iedereen zelf kon doen. Dat was ook de grote missie die Eastman zichzelf in het leven tot doel had gesteld. In dit kader bracht hij tal van uitvindingen en vernieuwingen op zijn naam. Hij werd echter vooral bekend door de uitvinding van het fotorolletje of rolfilm. Hierdoor waren lastige, dure en zware fotografische platen niet meer nodig. Het maken van foto's werd er beduidend gemakkelijk door, maar ook de camera kon nu worden omgebouwd tot een handzaam en betaalbaar apparaat. 

Wojcieck Gerson - In het Tatra gebergte. 1860. Aquarel waarop de schilder een fotograaf en een tekenaar afbeeld. De zware bepakking van de fotograaf blijft evenwel buiten beeld.

Fotograferen met fotografische platen

Aanvankelijk dienden fotografen te werken met fotografische platen. Deze platen moesten meteen worden ontwikkeld nadat de foto was genomen en voor iedere foto was een compleet nieuwe plaat nodig. Dat zorgde voor een hoop gedoe, met name als de fotograaf buiten opnamen wilde maken.

Hij moest niet alleen met een koffer vol zware platen op stap, maar ook met een complete tent en allerlei toebehoren om ter plekke een donkere kamer te kunnen inrichten.

Echter, ook het ontwikkelen van de foto's was een lastig en tijdrovend proces. De beelden moesten verschillende keren worden overgebracht op andere platen om het afdrukken mogelijk te maken zonder dat de foto in spiegelbeeld was.

Dit alles zou echter veranderen, grotendeels door toedoen van één man.

Verzameling foto's op fotografische platen gemaakt tussen 1908 en 1920.

George Eastman

George Eastman (1854-1932) groeide op in Rochester (NY), in een arm gezin dat was getekend door het vroegtijdig overlijden van zijn vader en de ernstige handicap van één van zijn twee zussen. Dat betekende dat George al op jonge leeftijd moest zorgen voor het gezinsinkomen. Hij nam dat echter voortvarend ter hand en nog voor zijn twintigste had hij zich opgewerkt tot bankklerk. Daarmee kon hij het gezin onderhouden.

In 1878, op zijn 24ste, had George al financiële ruimte voor een liefhebberij. Toen verloor hij zijn hart aan de fotografie. Dat was dus in een tijd fotograferen alleen nog was bestemd voor mensen met verstand van zaken. Hij nam dan ook les bij een professioneel fotograaf om de kneepjes van het vak te leren.

Ondanks zijn enthousiasme had Eastman toch één probleem met zijn nieuwe hobby: hij had een grote hekel had aan de enorme uitrusting die fotografen buitenshuis mee moesten zeulen.

Camera-uitrusting van een Zweedse portretfotograaf rond 1850. Dat er bij fotografie veel scheikunde kwam kijken is duidelijk.

Eastman en de droge platen: fotografie vanaf 1880

In 1878 las Eastman bij zijn leraar in een blad over zogeheten droge platen die in Groot-Brittannië al bestonden. Dat waren fotografische platen van glas die waren bewerkt met een gevoelige gelatine-emulsie. Het voordeel van deze platen was dat ze niet meteen ontwikkeld hoefden te worden. De fotograaf kon ze terug stoppen in zijn cassette en ze later thuis ontwikkelen.

Dat was koren op de molen van de ondernemende jongeman. Hij vatte onmiddellijk het plan op om deze platen zelf op de markt brengen. Thuis sloeg hij aan het experimenteren. Tijdenlang ging hij iedere avond na zijn werk in de keuken van zijn ouderlijk huis aan de slag. In juni 1879 had hij al een recept klaar dat geschikt was voor commerciële toepassing.

Net als bij veel uitvindingen was het ontwikkelen van het product zelf echter niet afdoende. Er diende ook een machine te komen voor het vervaardigen van de platen. Eastman ontwierp deze machine ook zelf en kreeg er in Engeland een octrooi voor.

In 1880 wist hij in Rochester de productie van de droge platen op gang te brengen. Dat liep meteen goed en hij vond een investeerder. Hierdoor kon in 1881 de Eastman Dry Plates Company worden opgericht.

Het succes van dit bedrijf wilde echter niet zeggen dat er vanaf nu alleen nog maar droge platen werden gebruikt. Nog lange tijd werden allerlei verschillende typen platen naast elkaar gebruikt.

Hermann Neuber - De fotograaf. 1890. Deze fotograaf draagt een tasje voor zijn droge platen. En blijkbaar maakt hij een foto van de schilder...

Platen vervangen door papier

In 1884 zette George Eastman alweer een grote stap voorwaarts bij het gemakkelijker maken van fotograferen. In plaats van glazen platen kwam hij met een vorm van doorzichtig, met emulsie bewerkt papier waarop de foto’s konden worden gefixeerd. Ook dit bracht hij succesvol op de markt.

Uitvinding van de rolfilm met houder 

Na het glas vervangen te hebben door papier was de stap naar het oprollen van dat papier snel gemaakt. In 1885 kwam Eastman al met een lichtdichte rolfilmhouder om het fotorolletje in te doen. Op de rol was plaats voor 24 foto's. Nu was het mogelijk om meerdere foto’s achter elkaar te nemen, zonder steeds van plaat te hoeven wisselen. Een prettige bijkomstigheid was dat de houder op bijna iedere bestaande camera paste.

Het leven van een fotograaf was er ondertussen een stuk makkelijker op geworden. Wel bleef er expertise gevraagd; de fotograaf moest zijn foto’s immers nog steeds zelf ontwikkelen.

Kodak camera's en ontwikkelcentrales

Vandaar ook dat de missie van Eastman nog lang niet was voltooid. Zijn droom was het dat iedereen zijn eigen foto’s kon maken zonder in donkere kamers te hoeven knoeien met chemicaliën.

Daarom kwam hij in 1888 met de eerste Kodak camera, waarbij tevens de merknaam Kodak werd geregistreerd. Deze camera, tegenwoordig bekend als Kodak No. 1, was een zeer eenvoudig fototoestel met daarop een rolfilm voor honderd foto’s. Als deze op waren moest de hele camera naar Kodak worden opgestuurd.

Daar werd de film verwijderd en vervangen voor een nieuwe. De camera werd teruggestuurd en tien dagen later ontving de klant bovendien de negatieven en afdrukken van zijn foto’s.  Hiermee ontstond dus ook de ontwikkelcentrale, die foto’s ontwikkelde voor klanten. De wereld kreeg er nu heel wat nieuwe fotografen bij.

Frederick Church - Foto van George Eastman met een Kodak camera gemaakt met eenzelfde camera. 1890

Film van celluloid

In 1889 kwam Kodak met een vernieuwing op de markt die niet alleen de fotografie een grote dienst zou bewijzen, maar ook mee zou helpen aan de uitvinding van de film. Dit was het fotorolletje met een film van celluloid. Daarin zaten ook de rechthoekige uitsparingen die zich vastzetten om tandjes in de rolfilmhouder.

Deze uitvinding is uiteindelijk niet toegeschreven aan George Eastman al wordt dat vaak gedacht. Het idee werd in 1887 namelijk al bedacht door een dominee Hannibal Goodwin (1822-1900), hoewel deze nooit het patent toegewezen had gekregen. Dat wilde Eastman en Kodak niet accepteren en een 12 jaar durende juridische strijd was het gevolg. In 1898 werd het patent alsnog toegekend aan Goodwin, hoewel Kodak toen al lang celluloid films maakte volgens hun eigen procedure. 

Twee jaar later kwam Goodwin echter door een ongeluk om het leven, waarna zijn patent terecht kwam bij fotografiebedrijf Ansco, dat het bedrijf van Goodwin had overgenomen. Ansco klaagde Kodak aan voor inbreuk op het patent, waarna een nieuwe juridische strijd volgde die pas in 1914 werd beslecht doordat Kodak besloot 5 miljoen dollar neer te tellen voor het verkrijgen van rechten op de productie van celluloid. 

Door het gebruik van celluloid werd de kwaliteit van de foto’s niettemin beduidend beter en het verwisselen van het fotorolletje een stuk eenvoudiger. Nu hoefden de meeste mensen niet meer de hele camera op te sturen als het rolletje vol was geschoten, maar konden ze het zelf vervangen.

Edison zou een aantal jaren later de celluloid film van Eastman gebruiken bij zijn kinetoscoop, het eerste apparaat dat een film vertoonde. Vervolgens zouden de gebroeders Lumière (zoons van een fabrikant van fotospullen) de celluloid film zonder meer overnemen voor hun cinematograaf. Het materiaal werd nooit meer vervangen.

Advertentie voor Kodak uit 1911.

Succes

Nadat de fotocamera was voorzien van een celluloid film kreeg Kodak te maken met een overdonderend succes. Eastman moest zo snel uitbreiden dat hij, twintig jaar vóór Henry Ford, overstapte op fabricage aan een transportband. In 1896 rolde het honderdduizendste toestel van die band.

Dit wilde overigens weer niet zeggen dat nu voorgoed gedaan was met fotografische en droge platen. Die bleven nog lang gebruikt door professionele fotografen.

De Brownie

Het succes kwam niet alleen door het toegenomen gebruiksgemak. Eastman had er ook voor gezorgd dat fotografie financieel beschikbaar werd voor iedereen. Dat was iets dat voor hem, opgegroeid in armoede, erg belangrijk was gebleven. De pocketversie van de Kodak camera kostte nog maar $5.

Te duur, vond Eastman. In 1900 stapte hij de nieuwe eeuw in met een camera die slechts $1,19 kostte. Deze camera kwam bekend te staan als de Brownie, vanwege de kleine omvang en de donkere kleur vernoemd naar het cakeje. Het was een fototoestel dat zelfs door ‘any schoolboy or schoolgirl’ kon worden bediend, zoals een slogan zou luiden.

In 1901 volgde er bovendien een nieuwe verbetering. Op de rolfilm paste voortaan 120 opnamen.

De Brownie werd legendarisch en maakte fotografie definitief bereikbaar voor iedereen. George Eastman had zijn missie voltooid. Al zou zijn neiging om dingen te vernieuwen pas eindigen met zijn zelfgekozen dood in 1932. Hij werd 77 jaar, was nooit getrouwd en had geen kinderen.

Bronnen

• Grauls M. - 'De uitvinders van het dagelijks leven.' Leuven 2000
• Harding C. e.a. - 'A new History of Photography.' Köln 1999
• Wikipedia (nl.wikipedia.org) - 'Rolfilm' (19-3-2012) / 'Hannibal Goodwin' (6-2-2019)
• www.fotohulp.nl/geschiedenis.html

Afbeeldingen

• Fotografische platen: Wikimedia / Institut français de Florence 
• Houder fotorolletje in Kodak camera: Wikimedia / Scientific American september 1888
• Overige: Wikimedia (commons.wikimedia.org)